Siqaret, alkoqol və narkotik qəbul etmə ilə bağlı ilk təcrübə adətən həmyaşıdlarının yanında olur. Araşdırmama görə uşağın yeni bir maddə sınamağa razı olmasının bir çox səbəbi var:

- cəsarətli və mühitdə özünü sübut etmək istəyi;

- çox sərt valideynlərə zidd hərəkət etmək istəyi;

- maraq və yeni bir şey sınamaq istəyi;

- dostlara etibar, onlar əvvəllər bir "dərmanı" sınamışlarsa və bunun "sərin" olduğunu iddia edir və nəticədə həvəs yaranır.

Yeniyetmələrin çarəsizlikdən və ya ümidsizlikdən təhlükəli maddələrə üz tutması da adi hal deyil. Psixoloji və fiziki zorakılığa məruz qalmış, yoxsulluq həddindən aşağı və ya aztəminatlı ailələrdə yaşayan uşaqlar, istisna.

Narkotiklər və yeniyetmələr məktəb psixoloqları və valideynlər üçün olduqca çətin bir mövzudur, çünki uşaqlarda psixoaktiv maddələrə mənfi münasibət formalaşmır. Yetkinlik yaşına çatmayan uşaq həmişə "zərərsiz otlar" ya "arıqlamaq üçün bir yol" və ya "yaxşı oğlan" və s. bu kimi yanlış sözlərini narkotik asılılığı ilə əlaqələndirmir və təcrübə ilə razılaşır. Bir çox uşaq bu mərhələdən keçir, lakin onların heç də hamısı asılı vəziyyətə düşmür.

Narkomaniyanın inkişafı.

Narkoman uşaq, asılılığın inkişafının bir neçə mərhələsindən keçir. Riskli təcrübələr və yeni maddələr sınamaq istəyi, asılılığın formalaşmasının baş vermədiyi yalnız ilk mərhələdir. Tək bir istifadə halında narahatlıq yarada bilər. Adətən az hallarda fizioloji prosesləri ciddi şəkildə pozur, amma bu hallar da az deyil.

İkinci mərhələ müntəzəm istifadədir. İlk təcrübə xoş idisə, o zaman uşağın narkotiki yenidən istifadə etmək və ya yeni bir şey sınamaq istəyi artır. Narkotik istifadəsi orqanların funksiyanı azaldır və sevinc hissini kütləşdirir, buna görə də bir müddət sonra təhsil və ünsiyyət problemləri başlayır və əhval-ruhiyyəni və rifahı yaxşılaşdırmaq üçün yeni bir doza tələb olunur. Fizioloji asılılıq formalaşmağa başlayır.

Son mərhələ yeniyetmə şəxsiyyətinin deqradasiyasıdır. Uşaq dərman almaqdan və xoş hisslər almaqdan başqa bir şeylə maraqlanmağı dayandırır, narkotik intoksikasiya vəziyyəti onun üçün yeganə normadır. Yani, ancaq narkotik istifadə etdikdən sonra "özünə gələ bilir"

Yeniyetmələr niyə narkotik qəbul etməyə başlayır?

Bir uşağı narkotikdən necə qorumaq lazım olduğunu başa düşmək üçün uşaqların niyə narkotik maddələr qəbul etdiyini başa düşmək lazımdır. Mühitə qoşulmaq istəyi və təcrübəyə meyl ilk cəhdin səbəbləridir, lakin təkrar və müntəzəm istifadə adətən aşağıdakılarla əlaqələndirilir:

ailədə dəstəyin olmaması - vacib və dəyərli hiss edən uşaqlar narkotiklərin köməyi ilə mühitdə özlərini təsdiqləməyə ehtiyac duymurlar;

"kruqda" zorakılıq - narkotik həm kruqa uyğunlaşma cəhdi, həm də sinif yoldaşlarının aqressiyasından yayındırmaq üçün bir üsul ola bilər;

ifadə azadlığı arzusu - həddindən artıq müdafiə edən və ya tənqidi və həddindən artıq tələbkar valideynləri olan uşaqlar üçün narkotiklər müstəqil, "böyüklər" qərar qəbul etmək cəhdinə çevrilir;

arıqlamaq cəhdi - gözəllik sənayesinin daimi təzyiqi qızları və gənc qadınları pəhriz saxlamağa, ac qalmağa və maddələr mübadiləsini sürətləndirən qeyri-qanuni dərmanları sınamağa məcbur edir.

Risk zonasına narkoman və alkoqol aludəçilərinin uşaqları, habelə cəmiyyətdə yumşaq şəkildə qınanan, lakin cinayət sayılmayan aludəliyi olan valideynlər daxildir:

tütün çəkmək;

"yalançı düzgün" ideyaları ilə məşğul olan;

kiçik dozalarda alkoqolun müntəzəm istehlakını təsdiqləyən;

onlayn kazinolara və qumar oyunlarına aludə olanlar.

Uşağımızı narkotikdən necə qorumalıyıq?

Asılılığın inkişafının qarşısını almaq onu məğlub etməkdən daha asandır, buna görə valideynlər artıq ibtidai məktəbdə narkotik məsələsinə diqqət yetirməlidirlər. Uşaqla danışmaq, ona qısa müddətə sevinc və ləzzət verən, lakin illərin həyatını, sağlamlığını və layiqli insan olmaq fürsətini əlindən alan maddələrin olduğunu söyləmək lazımdır.

Söhbət aparmaq üçün müxtəlif materialları öyrənməyə dəyər - narkotik maddələrin növləri, onların necə maskalandığı və ilk dəfə necə təklif edildiyi haqqında. Uşağın belə bir maddəni sınadığı təqdirdə danlamayacağına və cəzalandırılmayacağına, əksinə, mütləq kömək ediləcəyinə tam əmin olması da vacibdir. Narkotik aludəçisi olan yeniyetmə mühakimə olunacağı qorxusundan asılılığa qapılır, bu səbəbdən onun valideynlərinə inamı çox vacibdir.

Müsbət fəaliyyət nümunəsi göstərdiyinizə əmin olun: bütün ailə ilə imkan daxilində hər hansı bir xeyirli işlə məşğul olun, hobbi seçin və nailiyyətləri müzakirə edin. Uşaq nə qədər çox ailənin “böyük” işlərinə qarışırsa və özünü ailə qrupunun müstəqil və dəyərli üzvü kimi hiss edirsə, narkomaniyanın inkişaf riski bir o qədər az olur.

(ardı var)

Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri Narkoekspert Emil Maqalov